Шачмы
Шачмы — рушӓрня дон кышкыжмы лоштышы кечӹ. Кугезӹ римлянвлӓ дон германвлӓн йӹлмӹштӹ тидӹ Тӹлзӹ доно кӹлдӓлтӹн (нем. тӹлзӹ кечӹ). Шукы сӓндӓлӹкӹшток шачмын пӓшӓ ӓрня тӹнгӓлӓлтеш дӓ тетявлӓ школыш кеӓт. Ислам сӓндӓлӹквлӓ дон Израильӹштӹ ти кечӹ ӓрнян кокшы пӓшӓ кечеш шотлалтеш.
Религиозный соблюдени
Шачмын православный церкӹштӹ Йымын Ангелвлӓжӹм лӹмлештӓрӓт, кыдывлӓлӓн Октоихышты мактымы мырывлӓм сирӹмӹ. Ти мырывлӓм и мычкы каждый шачмын мырат. Шукы монастирӹштӹ шачмы — пӹтӹм ӓйӹмӹ кечӹ ылеш. Кого пӹтӹн пӹтӓриш кечӹжӹ «Ире шачмы» маналтеш.
«Ӹшке лицӓэтӹм ӹрвезет вӹлец ит карангды, мӹнь вет ойхырем, мӹньӹм йӹле колыма." (Пс.68)
«Тӹньӹн лӹмет гӹц лӱдшӹвлӓлӓн сӧрӹметӹм пуэнӓт» (Пс.60)
Шачмын культурный традицивлӓжӹ
Шачмы, Кугижӓн жеп годым, проста халык лошты, «Ялахай кечӹ» маналтын. Советвлӓн жеп годым, шачмы гишӓн «Бриллиантовая рука» киноэш "Остров невезения" (шамакшы Л.Д. Дербенев, семжӹ А.С. Зацепин) мырым сирӹмӹ.
Шачмы мифологиштӹшӹ персонаж семӹнь
Ирвел монгыр славянвлӓн, шачмы сӧдӧй тотяэш шотлалтын, кыды колышывлӓн йӓнгӹм рай капка анзылны вӓшлиеш.