Яльчик

Яльчик
	Йӓр
Яльчик
	мар. Ялчык
Морфометри
Абсолютный кӱкшӹц	64 м
Кымдык	1,2—1,6 × 0,035—0,325 км
Площадь	1,496 км²
Сек кого келгӹц	35 м
Вӓрлӓнӹмӓш
	56°00′40″ с. ш. 48°24′30″ в. д.GЯO
Сӓндӓлӹк	Россий;
Регион	Мары Эл
Район	Волжск район
Идентификаторвлӓ
	Код Кугижӓншӹ вӹд реестр: 08010400711199000000020
	Регистраци номер Географический лӹмвлӓн кугижӓнӹ каталог: 0219002
	Яльчик
	Яльчик
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Яльчик — Россий Федерациштӹшӹ Мары Эл Республикӹштӹ вӓрлнӹшӹ кымдыкшы дӓ объёмжы доно сек кого йӓр. Кымдыкшы — 1,496 км²^[1].

Топонимика

Яльчик лӹм суасламарыла Ялчӗк чуваш шамак гӹц лин («Ял» — «сола», «чĕк» — изиэмдӹшӹ значениӓн суффикс), тенгежӹ гӹнь, «сола лишнӹшӹ йӓр» манмым анжыкта. Мары йӹлмӹштӹ «ер» апеллятив кӹзӹт ак кычылталт, «Яльчик» атрибутшы веле кодын^[2].

Географи

Йӓрӹн картшы

Йӓр Мары Элӹн Волжск район покшалны, «Марий Чодра» национальный парк гӹц кечӹвӓлвелнӹ, гӹц 64 м кӱкшӹцӹштӹ ылеш^[3], Купсола гӹц 1,5 уштыш йыдпелвелнӹрӓк вӓрлӓнӓ. Йӓр Элнет ӓнгӹрӹн ӱл йогыжын ложемӹштӹ вӓрлӓнӓ. Вадывел монгыр сир гӹц 1,3 уштышышты А295 автокорны эртӓ, 1 уштышышты — Горьковский кӹртнигорнын Зелёный Дол — Яранск кӹртнигорны, сек лишӹл станци — Яльчесвкий платформа.

Кого Яльчикӹн ирвел монгырыштыжы дӓ Изи Яльчикӹн кечӹвӓлвел монгырштыжы сирӹштӹ икманӓр кӓнӹмӹ вӓр, санатори дӓ пансионат улы (Олимпиец, Колшӹре, «Яльчик» турбаза, Рубин, Политехник, «Яльчик» пансионат дӓ т.м.)

1973 ин лесничество база дӓ ик кӓнӹмӹ база вӓреш Яльчик изирӓк посёлкым ӹштӹмӹ^[4] (2010 ин халык шот — 5 эдем).

Мӱлӓндӹ дӓ вӹд пайда

Яльчик, Мары Элӹн вес йӓрвлӓжӹ семӹньок, карстовый (вален кешӹ) ылеш, икманяр вӓре мӱлӓндӹн мышкылт вален кемӹжӹ гишӓн лин. Сакой жепӓш мӱлӓндӹн вален кемӹжӹ гишӓн йӓр цилӓ монгырышкыла шӓрлен, дӓ пындашыжат сакой семӹнь ӹштӓлтӹн, сирвлӓ ик статян агылеп. Йӓр кымдемӹштӹ карстовый процессвлӓ седок ӹштӓлт миӓт, тидӹн гишӓн йӓрӹн кымдыкшы дӓ объёмжы кушкеш.

Яльчик йӓр — кок йӓрӹн — Изи дӓ Кого Яльчикӹн — система, нӹнӹ йогы доно ушалтыныт, тӹдӹ юж кӓнгӹжӹм кошка дӓ йӓрвлӓ кок пасна йӓр лит^[5].

Йӓр вӹд йоген ак лӓк. Изи Яльчикӹш кок йогын йоген пыра — Услола гӹц дӓ Бахуткин ӓнгӹр^[5]. Вӹдӹм погымы шот доно ярлалтшы типӓн ылеш, атмосфера гӹц дӓ ӓвӓрок гӹц вӹдӹм пога.

Сек кого келгӹц — 35 м, кымдык — 35 м гӹц 325 м якте, кужыцшы — 1200—1600 м, площадь — 149, 6 га^[6]. Табашиныштышы йӓрӹн келгӹцшӹ кужырак.

Шӹмлӹмӹ истори

Мары АССР-ӹштӹшӹ йӓрвлӓм шӹмлӹмӓш XIX курым мычашын тӹнгӓлӹн, йӓрвлӓ гишӓн сирӹмӓш пӹтӓришӹ гӓнӓ А. В. Нечаев дӓ П. И. Кротовын пӓшӓвлӓштӹштӹ лӓктӹнӹт. Яльчик гишӓн деталян пӹтӓришӹ сведенивлӓ, тенгеок йӓрӹштӹ махань кол ылмы гишӓн, 1916 ин М. Д. Рузскийӹн сводкыштыжы пуалтыныт^[7]^[8]. Вара йӓрӹм С. Г. Пархоменко шӹмлен^[9]. Икманяр и Мары Элӹн йӓрвлӓм келгӹ шӹмлӹмӓшвлӓм Азан университетӹн физический географи кафедрӹжӹ эртӓрен, А. В. Ступишин дӓ Н. Н. Лаптева моло^[8].

Флора (кушкышвлӓ)

Цилӓ вец, манаш лиэш, йӓр ярлалтшы имӓн-кымда ӹлӹштӓшӓн шӹргӹ доно ӓрӓлтӹн, шукыжок йӓктӹ. Коаш вӓрӹштӹ амыж, вӹд йожга шуды, комбылапа, цӓгӓн кушкыт^[1].

Фауна (йӓнгӓнвлӓ)

1988—2000 ивлӓшӹ шӹмлӹмӓшвлӓ семӹнь, йӓрӹн ихтиоценозыштыжы 8 йиш кол улы: сильди, келедвачмольы, алангы, якшарсӹнзӓ, таты, нужгол, мен, шӧртньӹ карас. М. Д. Рузскийӹн молнамшырак шӹмлӹмӓш данныйвлӓ доно тӓнгӓштӓрӹмӓштӹ (1916 и), 7 кол (кӹрӹш, котяма, кадама, пӓрдӓш, пындӹрвӹ, пигол дӓ кӹшкӹгол) яммы паштек алангы дӓ сильди лӓктӹнӹт^[10].

Йӓрӹн малакофауныжы: рӓкпадан шайтанвлӓн 25 вид дӓ вӓш рӓкпадан шайтанвлӓн 13 вид^[1].

Яльчик кымдемӹштӹ рок валымаш

2000 ин мӱлӓндӹн вален кемӹжӹ паштек лӓкшӹ йӓр

2000 ин 4 апрельӹн Памар-Элнет перегонын 24-шӹ уштышышты (Горьковский кӹртнигорнын Азан отделенижӹ) Яльчик йӓр гӹц 0,7 уштыш ӧдӹжӹштӹ, кӹртнигорны полотно лӹвӓлнӹ рок валымым ужыныт^[11]. Кӹртнигорны полотно сага шӹргӹштӹ 60-80 м диаметрӓн йӓр лин.

Экологи дӓ пӧрттӱм перегӹмаш

Яльчик вӹкӹ промышленный предприятивлӓн тӧр влияништӹ уке, тенге гӹнят, тӹштӹ шукы эдем ылмы гишӓн техень экологи проблемывлӓ лӓктӹнӹт: сир тӹр мычкы кушкышым ташкымаш, вӹд лявӹргӹмӓш дӓ сир кымдык мычкы сӱкӹм кӹшкӹлтмӓш^[1].

Яльчик йӓрӹштӹ кӓнӹмӹ база дӓ санаторивлӓ

Йӓрӹштӹ сек пӓлӹмӹ турбазывлӓ: Яльчик, Рубин, Политехник. Нӹнӹ кӓнӹшӹвлӓлӓн дӓ туриствлӓлӓн кӓнӓлтӓш томавлӓм пуат, тӹштӹ кӓнӓш цилӓ йӧн улы.

Яжон кӓнӓлтӓш дӓ шулыкым цаткыдемдӓш «Яльчик» пансионат дӓ МЦБК-ын лицӹмӹ центржӹ ылыт.

Пансионатвлӓн дӓ турбазын Яльчик йӓрӹштӹ ӹшке пляжвлӓштӹ улы. Футбол дӓ воллейболла мадаш спорт площадкывлӓ улы. Юж базывлӓштӹ пыш дон катамаранвлӓм арендуяш лиэш. Вадеш куштымашвлӓ, тематикан вадывлӓ дӓ молы мадыктышы мероприятивлӓ эртӓрӓлтӹт. Тетявлӓлӓн мадаш площадкывлӓ, аттракционвлӓ, пӹлгом лӹвӓлнӹшӹ кӓнгӹж театр улы.

Яльчик йӓр доны тетявлӓлӓн «Олимпиец» спортивно-лицӹмӹ лагерь вӓрлӓнӓ. Тӹдӹ кӓнгӹж каникул годым пӓшӓлӓ дӓ ти жепӹштӹ 4 сменӹм пога. Ик смена — 20 кечӹ^[12].

Галерея

Примечани

↑ ¹ ² ³ ⁴ Энциклопедия Республики Марий Эл, 2009.
↑ Воронцова О. П., Галкин И. С. Яльчик(ер) // Топонимика Республики Марий Эл : Историко-этимологический анализ. — Йошкар-Ола: Издательство Марийского полиграфкомбината, 2002. — С. 402. — 1000 экз. — ISBN 5-87898-208-0.
↑ Лист карты O-39-133-D-d — ФГУП «ГОСГИСЦЕНТР». Масштаб 1: 25000
↑ Посёлок Яльчик (Деушево) (руш.). Информационный ресурс Республики Марий Эл «12rus.ru». Дата обращения: 3 октябрьын 2016. Архивировано 5 августын 2016 года.
↑ ¹ ² Палагушкина, 2004.
↑ Озёра среднего Поволжья, 1976, с. 41.
↑ Рузский М. Д. Лимнологические исследования в Среднем Поволжье (озёра северо-западной части Казанской губернии). — Известия Императорского Томского Университета. — 1916. — Т. 65. — С. 89.
↑ ¹ ² Озёра среднего Поволжья, 1976, с. 26—28.
↑ Пархоменко С. Г., 1926.
↑ Сайфуллин Р. Р. Ихтиоценозы водоемов Среднего Поволжья(руш). — Казань: Минитип. Института проблем информатики АН РТ, 2006. — С. 36—37. — 111 с.
↑ У марийских железнодорожников земля ушла из-под колёс (руш.). Дата обращения: 26 мартын 2018. Архивировано из оригинала 31 октябрьын 2005 года.
↑ Озеро Яльчик.

Литература

Яльчик // Энциклопедия Республики Марий Эл(руш) / Отв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола, 2009. — С. 844. — 872 с. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1.
Палагушкина О. В. Экология фитопланктона карстовых озёр Среднего Поволжья. Дис. на соиск. уч. ст. канд. биол. наук(руш). — Казань, 2004.
Озёра среднего Поволжья(руш) / Под ред. И. Н. Сорокина и Р. С. Петровой. — Ленинград: Наука, 1976. — 236 с. — 1300 экз.
Пархоменко С. Г. Рекогносцировка Яльчевского озера // Марийское хозяйство : журнал. — 1926. — № 24. — С. 136—143.

[_6765d56391f9241c-1] ¹ ² ³ ⁴ Энциклопедия Республики Марий Эл, 2009.

[2] Воронцова О. П., Галкин И. С. Яльчик(ер) // Топонимика Республики Марий Эл : Историко-этимологический анализ. — Йошкар-Ола: Издательство Марийского полиграфкомбината, 2002. — С. 402. — 1000 экз. — ISBN 5-87898-208-0.

[3] Лист карты O-39-133-D-d — ФГУП «ГОСГИСЦЕНТР». Масштаб 1: 25000

[12rus-4] Посёлок Яльчик (Деушево) (руш.). Информационный ресурс Республики Марий Эл «12rus.ru». Дата обращения: 3 октябрьын 2016. Архивировано 5 августын 2016 года.

[_1559294d77bf871a-5] ¹ ² Палагушкина, 2004.

[_101621eb277a27e9-6] Озёра среднего Поволжья, 1976, с. 41.

[7] Рузский М. Д. Лимнологические исследования в Среднем Поволжье (озёра северо-западной части Казанской губернии). — Известия Императорского Томского Университета. — 1916. — Т. 65. — С. 89.

[_ed8840255c8c6714-8] ¹ ² Озёра среднего Поволжья, 1976, с. 26—28.

[_1fffd5c9c5f61d5d-9] Пархоменко С. Г., 1926.

[10] Сайфуллин Р. Р. Ихтиоценозы водоемов Среднего Поволжья(руш). — Казань: Минитип. Института проблем информатики АН РТ, 2006. — С. 36—37. — 111 с.

[11] У марийских железнодорожников земля ушла из-под колёс (руш.). Дата обращения: 26 мартын 2018. Архивировано из оригинала 31 октябрьын 2005 года.

[12] Озеро Яльчик.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]