Мары Шӹргӹ
| Национальный парк «Мары Шӹргӹ» | |
|---|---|
| а.-мар. «Марий Чодра» калыкле парк | |
 | |
| МСОП категорий — II (Национальный парк) | |
| Тӹнг информаци | |
| Площадь | 36 600 га |
| Ӹштӹмӹ кечӹ | 1985 ин 2 декабрьын |
| Виктӓрӹшӹ организаци | Федеральный кугижӓншӹ учреждени Национальный парк «Мары Шӹргӹ» |
| Вӓрлӓнӹмӓш | |
| 56°09′00″ с. ш. 48°22′00″ в. д.GЯO | |
| Сӓндӓлӹк | |
| Регион | Мары Эл |
| Сек лишӹл хала | Волжск |
mariy-chodra.ru | |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
«Марий Чодра» («Мары Шӹргӹ») кугижӓншӹ пӧрттӱ парк (руш. Государственный природный национальный парк «Марий Чодра») — Мары Эл Республикӹн кечӹвӓлвел-ирвелнӹ Татарстан цик гӹц мӹндӹрнӹ агыл вӓрлӓнӹшӹ кугижӓншӹ парк. Республикӹн Волжск, Звенигово, Морки районвлӓн территориштӹ вӓрлӓнӓ. Йошкар-Ола якте — 60 уштыш, Волжск якте — 30 уштыш. Парк гач А295 Йошкар-Ола — Зеленодольск — «Йыл» М-7 автокорны дӓ Зелёный Дол — Яранск кӹртнигорны эртӓ. Площадьшы — 36 600 га[1].
Национальный паркым 1985 ин 2 декабрьын РСФСР-ӹн Министрвлӓн Советӹн постановленижӹ негӹцеш Мары АССР-ӹн Министрвлӓн Советӹн «Марий Чодра»[2] пӧрттӱ паркым пачмы гишӓн" постановленижӹ доно пачмы[1].
Географи
Национальный парк Мары-Вятка валын кечӹвӓлвелнӹ вӓрлӓнӓ. Тиштӹ тӹдӹ пасна кӱкшикӓвлӓэш шӓлӓнӓ. Паркын рельефшӹ кырыкан, ӓвӓрок ошмаан. Ӓнгӹрвлӓн система яжон виӓнгшӹ ылеш, шукы йӓр улы.
Ӓнгӹрвлӓ
Парк территори мыч йогышы тӹнг ӓнгӹр — Элнет. Цилӓ молы ӓнгӹрвлӓжӹ, манаш лиэш, тӹдӹн притоквлӓжӹ ылыт: Ӱшӱт, Пӧт, Убы, Вончо дӓ молат.
Йӓрвлӓ
Марий Чодра йӓрвлӓжӹ доно пӓлӹмӹ ылеш.
Нӹнӹ цилӓн, манаш лиэш, карстовыйвлӓ ылыт. Цилӓнӓт Мары Эл, Татарстан, Чуваши дӓ Российӹн молы эчеӓт мӹндӹр вӓрвлӓ гӹц кӓнгӹжӹм толшывлӓн кӓнӹм вӓр семӹнь пӓлӹмӹ ылыт.
Йӓрвлӓ: Яльчик, Сузак йӓр, Кичиер, Вӓкш йӓр, Тетеркино, Мушӓнгӹр, Конан-Йӓр, Тот-Йӓр, Шуть-Йӓр, Куж-Йӓр, Ергеж-Йӓр (Йӹргешкӹ), Кого-Йӓр, Югедем дӓ молат.
Климат
Территорин климатшы умеренно-континентальный. Кӓнгӹж шокшы, а тел ӱштӹ. Ик иштӹ кӹдӓлӓш осадкывлӓ — 500 мм нӓрӹ[3].
Флора
Кушкышвлӓ — имӓн-ӹлӹштӓшӓн шӹргӹвлӓ. Кӱкшикӓвлӓштӹ ваштаран, пистӓн, кожан, пӹзӹлмӹгожан тумервлӓ кушкыт, лапаташты — кожан, пӹзӹлмӹгожан, йӓктӓн, пистӓн, туман, ваштаран, шапкиӓн, шолан ярлалтшы шӹргӹвлӓ, тенгеок вазем тумервлӓ. Шапкиӓн, кугиӓн, кожан йӓктерлӓвлӓ вӓшлиӓлтӹт. Изирӓк территориштӹ лап шудан купвлӓ. 50 нӓрӹ кушкыш Мары Элӹн флорын шоэ кушкышвлӓэш шотлалтыт.
Фауна
Фаунышты тӹнг шотышты шарды, ур, урымды, нырморен, каляяш, шимпач, шӹргӹ пышартан, шӹргӹ лый ылыт, тенгеок ындыр (реакклиматизируялтшы), ама улы. Тенгеок мӧскӓ, пирӹ вӓшлиӓлтӹт. Кӹдӹр кеквлӓ гӹц кӹдӹр, сузы, мызы, сотыгечӹ кеквлӓ гӹц — шӓлӓнгӹ, цӹвӹвӓрӓш, ӓмӹрт улы, кучкыж кайыкала. Йӓрвлӓштӹ когогек лыды, шимаргек ӹлӓт.
Научный пӓшӓ
Паркым штатыштышы пӓшӓзӹвлӓ соок шӹмлен шалгат, тенгеок МарКУ палшымы доно веремӓн-веремӓн сакой экспедицивлӓ эртӓрӓлтӹт, дӓ экологический лагерьвлӓ (шамак толшеш, «Ошалгы-якшар кукугынзалаванды») организуялтыт.
1990-шы ивлӓн парк оксаэш Ӱшӱт ӓнгӹр ӓнгӹштӹ археологи памятниквлӓм — азелинский Лушморский могильникӹм, приказанский кульутрын Ошытъял III поселеним — шӹмлӹмӓшвлӓ, разведочный пӓшӓвлӓ эртӓрӓлтӹнӹт, лач нӹнӹн палшымы доно археологи памятниквлӓн сакой тӹшкӓм момы[4].
Рекреаци
Марий Чодра паркыштышы шукы вӓр кӓнӓш яратышывлӓм аздарат. Шӹмлӹмӓшвлӓ семӹнь, контролируйыдымы кӓнӹмӓш пӧрттӱм портя, седӹндоно ти объектвлӓ докы кӓнӓш пырташ ак кел[5][неавторитетный источник?].
Паркыш автотранспортеш пырышывлӓ гӹц экологический сборым погат.
Яльчик
Яльчик — сек пӓлӹмӹ дӓ транспорт шотышты (автобусвлӓ Р 175 трасса мычкы ӓйӹк якте, кӹртнигорны Яльчевский шагалмы пункт, маршрут таксивлӓ лач базывлӓ яктеок) сек куштылгын шоаш лимӹ кӓнӹм вӓр.
Йӓрӹштӹ кӓнӓш 11 учреждени улы: Рубин кӓнӹмӹ база (ММЗ заводын), Железнодорожник тетя лагерь (ГЖД-н Казанский отделенин), Политехник спорт лагерь (ПГТУ-ӹн), «Яльчик» пансионат, Валя Котик лӹмӓн тетя лагерь, «Яльчик» турбаза, «Колшӹре» СОЛ (Педуниверситетӹн), «Олимпиец» СОЛ (МарКУ-ӹн), «Яльчик» кӓнӹмӹ база дӓ т.м.
Кичиер
Йӓрӹштӹ «Кичиер» лицӹмӹ комплексӹм ӹштӹмӹ, тенгеок Республикӹштӹшӹ санаторный тетя пульмонологи отделениӓн лицӹшӹ больницӹм (РБВЛ ДСПО доно).
Ваштар кырык (Кленовая гора)
Техеньок лӹмӓн лицӹмӹ комплекс гӹц пасна, ти вӓр туриствлӓм ӹшке цевер вӓрвлӓжӹ доно аздара. Тидӹ Ыжар вӹд важ, Пугачёвын тумжы дӓ молат.
Мушан-Йӓр
Йӓрвлӓ докы яжо качестван автокорны канда, «ир» кӓнӹмӓшлӓн шукы яжо вӓр улы.
Сузак Йӓр
2011 и гӹц ти йӓрӹш кашташ ак яры[6].
Заповедный зона
Марий Чодран йыдпелвел-ирвел частьыштыжы лӹмӹн перегӹмӹ территори вӓрлӓнӓ, тӹшкӹ толаш дӓ кыдал пыраш ак яры. Тӹштӹ Шуть-Йӓр, Убы ӓнгӹр (частично) ылыт. Тенгеок шӹргӹ хозяйствын пӓшӓзӹвлӓ, заповедный зонышты агылеп гӹнят, Куж-Йӓр дон Ергеж-Йӓрӹш толшывлӓм контролируят.
2011 и гӹц Сузак Йӓр дӓ Конан-Йӓр йӓрвлӓн экологический ситуациштӹ худаэммӹ гишӓн нӹнӹ докы кӓнӹшӹвлӓлӓн пыраш вӹц иэш корным питӹрӹмӹ. Колвлӓн шӹлӹштӹ нелӹ металлвлӓм момы, тӓйӹлвлӓм ташкен шумы, нӹнӹ вӹлец шуды кушкышвлӓ ямыныт, тидӹн гишӓн сирвлӓэш эрози лӓктӹн. Кӹзӹт сирвлӓм ыжартат, йӓр пындашым дӓ тӹдӹн йӹр территорим чистаят[7].
Яльчикӹштӹ рок урмаш
- 2000 ин 4 апрельӹн Помар-Элнет (Горьковский кӹртнигорнын Казаньыштышы отделенижӹ) перегонын 24-шӹ уштышышты Яльчик йӓр гӹц 0,7 уштышышты кӹртнигорны полотно лӹвӓлнӹ ӓвӓрок урмым цакленӹт[8]. Кӹртнигорны полотно туре шӹргӹштӹ 60-80 м диаметрӓн йӓр шачын.
Тенгеок анжы
Примечани
- ↑ 1 2 Постановление Совета Министров РСФСР от 13 сентября 1985 года № 400 «О создании национального парка „Марий Чодра“ в Марийской АССР»
- ↑ Постановление Совета Министров МАССР от 02.12.1985 № 589 «О создании государственного природного национального парка „Марий Чодра“». Дата обращения: 12 январьын 2022. Архивировано 6 декабрьын 2020 года.
- ↑ Научная электронная библиотека. monographies.ru. Дата обращения: 28 апрельӹн 2022. Архивировано 12 майын 2021 года.
- ↑ Деревня Ошутьялы, река Юшут, Мушмаринский край, Марий Эл, рыбалка, грибные и ягодные места, священные рощи, кюсото, легенды, краеведенье, где находится, как доехать, Илеть, Катай-гора. komanda-k.ru (1 апрельӹн 2011). Дата обращения: 24 ноябрьын 2016. Архивировано 29 сентябрьын 2016 года.
- ↑ Определение антропогенной нагрузки на озеро Глухое.(недоступная ссылка — история).
- ↑ Озеро Глухое – заповедная зона. Марий Чодра (25 майын 2011). Дата обращения: 26 мартын 2018. Архивировано из оригинала 1 декабрьын 2020 года.
- ↑ Официальный сайт заповедника Марий - Чодра. Дата обращения: 12 майын 2021. Архивировано из оригинала 1 декабрьын 2020 года.
- ↑ У марийских железнодорожников земля ушла из-под колёс. Дата обращения: 26 мартын 2018. Архивировано из оригинала 31 октябрьын 2005 года.
Литература
- «Марий Чодра», национальный парк // Энциклопедия Республики Марий Эл / Отв. ред. Н. И. Сараева. — Йошкар-Ола, 2009. — С. 502—503. — 872 с. — 3505 экз. — ISBN 978-5-94950-049-1.
- Постановление Совета Министров РСФСР от 13.09.1985 № 400 «О создании государственного природного национального парка „Марий Чодра“ в Марийской АССР». oopt.aari.ru. Дата обращения: 18 июльын 2022.
- Постановление Совета Министров МАССР от 02.12.1985 № 589 «О создании государственного природного национального парка „Марий Чодра“». oopt.aari.ru. Дата обращения: 18 июльын 2022.
- Положение о Государственном учреждении «Национальный парк „Марий Чодра“», утверждённое Департаментом охраны окружающей среды и экологической безопасности МПР России 16.05.2001. oopt.aari.ru. Дата обращения: 18 июльын 2022.
Ссылкывлӓ
- Государственный природный национальный парк «Марий Чодра». Архивировано из оригинала 2 февральын 2009 года.
- Национальный парк «Марий Чодра». Архивировано из оригинала 26 декабрьын 2008 года.
- Характеристика территории национального парка «Марий Чодра». Архивировано из оригинала 23 январьын 2017 года.
- Государственный природный национальный парк «Марий Чодра». www.zapoved.ru. Дата обращения: 18 июльын 2022.