Ӓвӓн кечӹжӹ
Ӓвӓн кечӹжӹ — ик тетям ӓли икманяр тетям ӹштӹшӹ дӓ (ӓли) кӹзӹт анжен куштышы (анжен шагалтышы) ӹдӹрӓмӓшвлӓ лӹмеш шанен лыкмы айо, официально ӓли ӹлӹмӓшӹш пыртымы традицивлӓ кӱкшӹцӹштӹ сӓндӓлӹкӹн сакой велвлӓштӹжӹ пӓлемдӓлтеш. Цилӓ вӓре 8 мартын пӓлемдӹмӹ Ӹдӹрӓмӓшвлӓн международный кечӹ доно тӓнгӓштӓрӹмӓштӹ, кынам цилӓ ӹдӹрӓмӓшӹм кымылангдат, Авӓн кечӹжӹм шукы кугижӓншӹштӹ сакой кечӹн аят. Тидӹ национальный культурын айыртемжӹ гӹц дӓ тидӹ ӓли вес сӓндӓлӹкӹштӹ пингӹдемдӹмӹ овуца гӹц шалга. Авӓ дӓ папивлӓ гӹц пасна тидӹ кечӹн тетям вычышы ӹдӹрӓмӓшвлӓмӓт кымылынгдаш лиэш.
Эртӹшӹш анжалтыш
Цилӓ истори эдем йыхым виктӹшӹ ӹдӹрӓмӓшвлӓ докы таум ӹштӹмӹ дӓ материнство анзылны кымалмы шижмӓш доно вашт шӹнгдӓрӓлтӹн. Цилӓ сӓндӓлӹк мычкы сакой вӓрвлӓштӹ ӹлӹшӹ первишы халыквлӓ ӓвӓ культлан кымалыныт. Кӹзӹт ӹлӹшӹвлӓ якте греквлӓн цилӓ йымын ӓвӓштӹ — Реялан — кымалмы гишӓн преданивлӓ толын шоныт, римлянвлӓ Кибела лӹмӓн цилӓ йымын ӓвӓштӹм кымалыныт, первишӹ кельтвлӓ материнствӹн символжы гань ылшы Бриджит богиням жепленӹт[1][2].
Англиштӹ кым курым, ХХ курым тӹнгӓлтӹш якте, Кого пӹтӹн каждый нӹлӹмшӹ рушӓрнянжӹ Ӓвӓ рушӓрням (ӓли Ӓвӓн ӹлӹжмӓшӹжӹ) пӓлемденӹт. Тидӹ кечӹн пӓшӓм пушывлӓ ӹшкӹмӹштӹн пӓшӓзӹвлӓлӓн, а шукынжы ӹшке семня гӹц мӹндӹрнӹ пӓшӓм ӹштенӹт, шачмы токы туан дӓ лишӹл эдемвлӓм ужын толаш, тагынам нӹнӹлӓн ӹлӹмӓшӹм пушы ӹдӹрӓмӓшвлӓлӓн жеплӹмӓшӹм анжыкташ колтенӹт[2][3].
Ӓвӓ лӹмеш кечӹм эртӓрӹмӹ овуцам кымдан шӓрӹкӓлӹмӓштӹ Америкӹн Ушымы Штатвлӓ гӹц активисткӹвлӓ пыт шалгенӹт. 1870 ин феминистка Джулия Уорд Хау ӹшкӹмжӹн сирӹмӹ Ӓвӓ кечӹн Прокламаци доно цилӓ пуры кымылан ӹдӹрӓмӓшӹм мир верц кредӓлмӓшкӹ ушнаш ӱжӹн. Тӹдӹн вижӹ Бостонышты вуйта Ӓвӓ кечӹ лӹмеш и йӹде шукы эдемлӓн йӓмдӹлӹмӹ тӹшкӓ мероприятим эртӓрӓш ситен. Тенге гӹнят Джулиян увертӓрӹмӹ айом мир верц кредӓлмӓштӹ кычылтмы хадыр семӹнь веле анжымыжы гишӓн обществышты тӹшкӓн палшыделыт, дӓ тидӹ шанымаш пакыла виӓнгде[2].
1907 ин шошым Вадывел Вирджиништӹ Графтон лӹмӓн амиркӹштӹшӹ хала гӹц тымдышы Энн Джарвис ӹшке ӓвӓжӹ (1905 ин колен), США-шты Гражданский вырсы жепӹштӹшӹ активистка дӓ пӓлӹмӓшӹм шӓрӹкӓлӹшӹ лӹмеш, айо кымылан церемоним эртӓрен. Мероприятим эдемвлӓлӓн ӹлӹмӓшӹм пушы ӹдӹрӓмӓшвлӓн лачок таум ӹштӹмӹ шот доно эртӓрӹмӹ. Ик иштӹ ӓвӓвлӓ лӹмеш айо когонок пӓлемдӓлтӹн — вӓшлимӓшӹш тӹжем нӓрӹ эдем погынен. Эче кым и эртӹмӹкӹ, дӓ Ӓвӓн кечӹм цилӓ америкӹштӹшӹ штатышты эртӓренӹт. США доно Ӓвӓн кечӹжӹм Мексикӹштӹ, Канадышты, Китайышты, Япоништӹ, Кечӹвӓлвел Америкӹштӹ дӓ Африкӹштӹ икодым пӓлемденӹт. Ӓвӓн кечӹжӹм цилӓ сӓндӓлӹкӹштӹ шӓрӓш манын, 1912 ин 12 декабрьын тидӹ кечӹм эртӓрӹмӹ гишӓн Международный ассоциацим пачыныт. А 1914 ин США-н президентшӹ Вудро Вильсон национальный айом — Ӓвӓн кечӹжӹм официально пингӹдемден, тӹдӹ майын каждый кокшы рушӓрнян пӓлемдӓлтӓш тӹнгӓлӹн. Икманяр жеп гӹц ти айолан официальный сӹнӹм пумы верц движенин тӹнгӓлтӹштӹжӹ шалгышы Энн Джарвис Ӓвӓн кечӹжӹм коммерциш сӓртӹмӹ гищӓн икманяр судебный процессӹм пачын, но нӹнӹн логӹц иктӹмӓт сӹнгӹде[2][4].
Ӓвӓн кечӹм пӓлемдӹмӓшӹм политический цель гишӓн шӹрен кычылтыныт, тенгеок феминистский инициативӹм тӹнгӓлӓшӓт. Шамак толшеш, 1968 ин Коретта Скотт Кинг, Мартин Лютер Кинг-изирӓкшӹн вӓтӹжӹ, нимадымы ӹдӹрӓмӓш дон тетявлӓлӓн палшаш манын, тидӹ айом кычылтын. ХХ курымын шӹмлушы ивлӓ годым сакой феминистский организацивлӓ Ӓвӓ кечӹм социальный иктӧр лимӓш гишӓн кычылтыныт.
Авӓн кечӹжӹ вес сӓндӓлӹквлӓштӹ
Календарьышты Ӓвӓн международный кечӹжӹ гань цилӓ сӓндӓлӹк доно пӓлемдӹмӹ кечӹ, иктӓ-махань нацивлӓ вӹлнӹ ылшы структурын, шамак толшеш, ООН-ын ӓли ЮНЕСКО-н вуйлатымыжы семӹнь иктӓт уке. Сакой сӓндӓлӹквлӓштӹ эдемӹн сек керӓл ӹдӹрӓмӓшӹжӹм мактымаш календарьышты сакой кечеш вазеш. Цилӓ сӓндӓлӹкӹштӹ Ӓвӓн кечӹжӹм шӹренрӓк майын кокшы рушӓрняжӹн пӓлемдӓт, тенгеок США-шты, Канадышты, Австралиштӹ, Украинӹштӹ, Эстоништӹ, Мальтышты, Кипрӹштӹ, Даништӹ, Финляндиштӹ, Германиштӹ, Италиштӹ, Турциштӹ, Япоништӹ, Бельгиштӹ, Бразилиштӹ. Майын пӹтӓртӹш рушӓрнянжӹ ти айо Швециштӹ дӓ Франциштӹ эртӓ, майын икшӹ рушӓрнянжӹ — ЮАР-ышты. Грециштӹ Ӓвӓн кечӹжӹм 9 майын аят. Венгриштӹ, Испаништӹ, Португалиштӹ дӓ Литвашты Ӓвӓн кечӹжӹ майын икшӹ рушӓрнян пӓлемдӓлтеш[5]. Бахрейнӹштӹ, Гонконгышты, Индиштӹ, Малайзиштӹ, Мексикӹштӹ, Оманышты, Пакистанышты, Катарышты, Саудовский Аравиштӹ, Сингапурышты дӓ Ушымы Арабский Эмиратвлӓштӹ, Филиппинӹштӹ Ӓвӓн кечӹжӹм 10 майын эртӓрӓт. Февральын кокшы рушӓрнян Ӓвӓн кечӹжӹм Норвегиштӹ аят, 14 октябрьын Белоруссиштӹ, 3 мартын Грузиштӹ, 21 мартын Египетӹштӹ пӓлемдӓт. Армеништӹ 7 апрельӹн Материнствӹн да цеверӹн кечӹжӹм аят, Узбекистанышты 8 мартым Ӓвӓн кечӹжӹ семӹнь пӓлемдӓт. Финляндиштӹ Ӓвӓн кечӹжӹм официально 1927 и гӹц эртӓрӓш тӹнгӓлӹнӹт. Эстоништӹ Ӓвӓн кечӹжӹм 1929 и гӹц аят.
Примечани
- ↑ Владислав Шанин. День матери в России: История и традиции праздника. Российская газета (25 ноябрьын 2022). Дата обращения: 28 августын 2023.
- ↑ 1 2 3 4 День матери: история и традиции празднования в разных странах. РИА Новости (25 ноябрьын 2012). Дата обращения: 28 августын 2023.
- ↑ День матери: как появился праздник и где его принято отмечать. Рамблер (27 ноябрьын 2016). Дата обращения: 28 августын 2023.
- ↑ Anneler Günü nasıl, ne zaman ortaya çıktı? Türkiye'de Anneler günü ilk ne zaman kutlandı? İşte Anneler Günü tarihçesi (тур.). Hürriyet (14 майын 2023). Дата обращения: 28 августын 2023.
- ↑ День матери в Литве. Дата обращения: 28 августын 2023. Архивировано из оригинала 18 январьын 2017 года.